Hoogbegaafd

Ben je een ouder van of werk je met hoogbegaafde kinderen? In dit artikel geef ik een samenvatting van wat de huidige wetenschap verstaat onder hoogbegaafdheid en welke factoren volgens onderzoekers meespelen bij de ontwikkeling van hoogbegaafd talent.

Efficiënte hersenen

Met een IQ hoger dan 130 val je in de groep hoogintelligenten of hoogbegaafden. Als je over een hoge intelligentie beschikt, is de kans dus groot dat je moeilijke concepten kunt begrijpen en dat je een snelle denker bent. Ook het talent om verbanden te leggen tussen verschillende soorten informatie hoort hierbij. Wetenschappers denken dat een hoog IQ te maken heeft hoe efficiënt de hersenen werken. De bedrading in het hoofd (het neurale netwerk) zorgt ervoor dat je gegevens uit verschillende plekken combineert en hierop associeert. Bij een hoge intelligentie werkt dit systeem erg doelmatig waardoor je informatie handig opslaat en gegevens onderling makkelijk combineert en associeert.

Anders denken

Betekent hoogbegaafd zijn alleen dat je intelligenter bent dan gemiddeld? Of omvat het een breder gebied? Zelf ervaren hoogbegaafden vaak wat onderzoekers een andere manier van denken noemen. Het denkproces verloopt minder lineair dan bij mensen met een gemiddelde intelligentie en meer ruimtelijk. Het is alsof je vanuit verschillende lagen informatie en vaardigheden haalt en deze bij elkaar brengt. Als je hoogbegaafd bent, herken je je wellicht wel in deze eigenschappen: je legt relaties tussen gebieden die in eerste instantie niet iets met elkaar te maken hebben; je bekijkt graag meerdere opties, bent een creatieve denker, vaak kritisch ten opzichte van jezelf en ander, je neemt niet zomaar alles aan. Deze alerte en kritische houding is kenmerkend voor hoogbegaafden en heeft te maken met de efficiënt werkende hersenen. Het zorgt er ook voor dat je prikkels intens kan waarnemen. Zintuiglijke, cognitieve en emotionele indrukken pik je snel op en omdat je ze snel verwerkt, komen er ook veel prikkels bewust binnen. Het gevaar is wel dat je overprikkelt raakt.

Hoogintelligent of hoogbegaafd?

Wetenschappers maken een onderscheid tussen hoogintelligent en hoogbegaafd. Of en hoe iemand hoogbegaafd is, is afhankelijk van een aantal factoren. Een hoog IQ wordt door alle onderzoekers als kenmerkend beschouwd. Of je ook hoogbegaafd bent heeft volgens de onderzoekers te maken met een combinatie van intelligentie met andere eigenschappen. Hieronder een samenvatting van modellen van wetenschappers die intelligentie en hoogbegaafdheid hebben bestudeerd en onderzocht.

Wetenschappelijke modellen

Renzulli

In de jaren zeventig van de vorige eeuw maakte de Amerikaanse psycholoog Joseph Renzulli een model bestaande uit drie ringen. Hij gaat ervanuit dat iemand die hoogbegaafd is beschikt over een bovengemiddelde intelligentie, motivatie (vermogen om een taak te volbrengen) en creativiteit (creatief in het oplossen van problemen).

Mönks

Paar jaar later vulde de Nederlandse hoogleraar ontwikkelingspsychologie Franz Mönks het model van Renzulli aan. Hij plaatste de drie cirkels in een driehoekig kader. De driehoek staat voor de omgeving van de leerling: gezin, school en peers. Een omgeving kan een leerling stimuleren of juist tegenwerken in zijn ontwikkeling.

Gagné

Francois Gagné ontwikkelde het Gedifferentieerde model van gaven en competenties (Differentiated Model of Giftedness and Talent). Hierin beschrijft hij het proces van potentieel (gaven) naar prestaties (competenties). Hij gaat er vanuit dat een ieder op specifieke domeinen begaafd kan zijn en dat je deze gaven kan ontwikkelen in maatschappelijke relevante en gewaardeerde resultaten. Of en hoe je je talenten ontwikkelt hangt samen met persoonlijkheidskenmerken (fysiek en mentaal), omgeving en toeval.

Fischer

De Duitse onderwijswetenschapper Christian Fischer gebruikt de modellen van Mönks, Heller en Gagné als basis voor zijn Integrated Model of Giftedness and Learning (2007). Hierin verwerkt hij ook de theorie van Howard Gardner van de meervoudige intelligenties (Gardner onderscheidt acht type intelligenties). Ook in het model van Fischer zijn persoonlijkheids- en omgevingsfactoren van grote invloed op de prestaties van de hoogbegaafde leerling.

Delphi

Het Delphi-model is ontwikkeld door een groep hoogbegaafde hulpverleners, gespecialiseerd in hoogbegaafdheid. Het model is niet per se gericht op de prestaties van de hoogbegaafde maar beschrijft de hoogbegaafde in denken, voelen en doen: hoogintelligent, autonoom en met een rijk geschakeerd gevoelsleven. Ze zien de hoogbegaafde als een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Volgens hen is een hoogbegaafd persoon autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een intens levend, sensitief mens die plezier schept in het creëren.

Ontwikkelen

Wat al deze modellen gemeen hebben, is het inzicht dat de ontwikkeling van een hoogbegaafd mens niet vanzelf gaat. Een hoge intelligentie is één ding maar het hangt van veel andere factoren af of deze aanleg ook tot volle wasdom komt. Op sommige hiervan heb je invloed als ouder of leerkracht, andere niet. Zaak is juist om de elementen waar je als ouders en professionele opvoeders wel invloed op hebt, zo in te zetten dat een hoogbegaafd kind zich kan ontplooien.