Informatieoorlog (deel 2)
Wat is waar? Welk bericht klopt wel, welke een beetje en welke helemaal niet? Je hoort het op het journaal: in de westerse democratieën zijn er grote zorgen over nepnieuws. Waarom? Omdat het kunnen vinden van betrouwbare informatie een belangrijke voorwaarde is voor een gezonde democratie. Want alleen zo vorm je je een gefundeerde mening die je een kapstok biedt bij het kiezen. En dat weten onzichtbare vijanden ook, heb ik van horen zeggen (Zijn ze er eigenlijk wel als je ze niet ziet?). Zij hebben baat bij verwarring. Zo las ik ook dat een grote rol voor het verspreiden van nepnieuws wordt toebedeeld aan sociale media en internetplatforms. Hier kunnen trollen van Russen, Chinezen en nationalisten kennelijk hun hart ophalen. Want wat blijkt? Onware berichten verspreiden zich zes keer sneller dan betrouwbare berichten. Dat stemt mij niet vrolijk.
En het roept bij mij de vraag op: Welke rol spelen de traditionele media zoals publieke omroep en dagbladen eigenlijk als het gaat om het brengen van betrouwbare informatie? Is er nog wat aan te verbeteren? De berichtgeving over corona gebruik ik als testcase.
Stelling
Mijn stelling van de dag is: traditionele media zijn medeverantwoordelijk voor het groeiende wantrouwen over nieuws en feiten. Misschien kun jij me op andere gedachten brengen? Belangrijke oorzaak is de inmiddels jarenlange trend dat ook bij deze media het vermarkten van informatie steeds belangrijker is geworden. Hoe dat zover gekomen is? Terwijl op het internet lezers het ‘nieuws’ gratis voor het oprapen vonden, vrijelijk gedeeld via de sociale media, moesten kranten en andere media ook hun publiek bereiken én geld verdienen. En wat deden de meesten? Ze gingen dezelfde trucs gebruiken. Koppen en feiten zo verpakken dat de klikbereidheid van lezers zo groot mogelijk is. Dus wat je nu ziet, is dat de nieuwsmedia – de een wat meer dan de ander- voortdurend hypes voeden omdat rellerigheid nou eenmaal meer lezers trekt. Hijgerig noem ik het. Dan mag de inhoud op een andere manier tot stand zijn gekomen – netjes volgens de journalistieke regels, maar als je in vorm steeds meer gaat lijken op dat wat je niet bent, dan kun je het een lezer niet kwalijk nemen dat hij het verschil niet ziet. Zeker als je daarin meeneemt dat er inmiddels een hele generatie is, die niet anders weet.
Corona
Neem corona. Ook hierin sturen de media het narratief. Op sociale media komt een stortvloed aan informatie voorbij: bange mensen die berichten delen over aard, wetenschappelijke bevindingen en aanpak van deze crisis. Het gaat alle kanten op. En het duurt niet lang of je ziet de zelfbenoemde waarheidvinders in de traditionele berichtgeving verschijnen. Voorts hebben we het nu al maanden over de maatregelen, wel of niet mondkapjes en over wat de maatregelen betekenen voor alle gedupeerde groepen. Handig voor elke afzonderlijke club want als je luid in de media bent, gaan ze het in Den Haag ook horen en misschien voor jou wel een uitzondering maken. Het mechanisme is een soort perpetuum mobile: het houdt elkaar in stand. De traditionele media doen daar vrolijk aan mee want ook zij dienen het volk en schrijven wat het volk wil horen. Want een onvertogen woord kan je zomaar lezers kosten. Lezers die allemaal zitten met hun eigen stukje ellende rondom dit virus. Het treft namelijk elke groep. Je zou kunnen zeggen, bij elkaar zijn al die groepjes één grote groep: de samenleving. En die pandemie blijft nog wel even een feit. Wij – van de samenleving – moeten er mee om zien te gaan.
Oorzaak-gevolg
Welke verantwoordelijkheid kan de media hier nemen? Er zijn erbij die ook veel goed doen, hier en daar gaan ze zelfs de diepte in. Dat geeft hoop. Maar kunnen ze bij de krant, aan tafel van de talkshow en het journaal toch wat vaker wat verder kijken? En daarmee het narratief in de samenleving ook af en toe een andere kant opsturen? Bijvoorbeeld: die pandemie heeft een oorzaak. Wat gebeurt op dat vlak? Zijn landen, organisaties al bezig om in de toekomst dit soort uitbraken te voorkomen? Is dat wel mogelijk? Wat is daarvoor nodig? Hoe kunnen we deze ramp gebruiken om – figuurlijk gesproken- ik zeg het er maar even bij – de zolder op te ruimen? Welke ideeën leven er? Persoonlijk ben ik reuze benieuwd. Ik kan niet wachten tot we alle kansen pakken om deze crisis om te buigen naar een betere wereld. Ik wil wel helpen al weet ik nog niet hoe. Jij?
Tip: deze boeiende documentaire van VPRO Tegenlicht Aan het front van de informatieoorlog is het bekijken waard.
